میراث آریا: عزاداری امام حسین (ع) در ایام محرم یکی از اجزای مهم و عجین شده با فرهنگ ایران است که در قالب مستند نیز به آن پرداخته و آثار خوبی تولید شده است، اما همچنان می‌توان از زاویه‌های دیگر و پرداختن به این موضوع مهم با روایت دیگر، دست به تولید مستند با موضوع ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) زد.
در این مطلب به ۱۰ مستند که عزاداری ایام محرم و تاسوعا و عاشورای حسینی را موضوع خود قرار داده‌اند، پرداخته‌ایم.
مستند «اربعین» به کارگردانی ناصر تقوایی یکی از مستندهای مهمی است که در این رابطه، در سال ۱۳۴۹ و ۲۹ سالگی تقوایی ساخته شده است. «اربعین» با تصاویری از تدارک یک مراسم عزاداری امام حسین (ع) در بوشهر آغاز می‌شود و در ادامه داستان خود را روایت می‌کند.
مستند «نخل» به کارگردانی فرهاد ورهرام دیگر مستندی است که درباره مراسم نخل گردانی و در سال ۱۳۵۶ تولید شده است. ورهرام در این مستند به سراغ آیین و سنن محرم رفته و مراسم نخل گردانی در روستای ابیانه را روایت می‌کند.
«تکیه دولت» دیگر مستند این لیست است که علیرضا قاسم‌خان آن را کارگردانی کرده و از محصولات مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی است. این مستند درباره یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی شهر تهران است و به چگونگی تاثیر تاریخی، سیاسی، هنری و اجتماعی آن می‌پردازد. قاسم خان با بهره گرفتن از عکس‌ها، نقشه‌ها، نامه‌ها و دستخط‌ها و چند فریم باقی مانده از مظفرالدین شاه در کنار پویانمایی از بنا، اطلاعات بسیار خوبی را درباره تکیه دولت به مخاطب ارائه می‌دهد.
مرجان اشرفی‌زاده سال ۱۳۹۰ مستند «کاروان و ساربان» را ساخت که درباره کاروانی در شهر دزفول است که هرساله توسط یک خانواده و با هزینه شخصی در روزهای محرم مسیری را طی می‌کنند. این مستند تلاش می‌کند تا تلاش آدم‌هایی که معتقدانه برای انجام مراسم عاشورا تلاش می‌کنند را به تصویر بکشد.
مستند «شیرپوشان» به کارگردانی نرگس آبیار و از تولیدات مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، سال ۱۳۸۹ و در ۱۲ دقیقه ساخته شد. این مستند به بازنمایی مراسم شیرپوشان در یزد می‌پردازد. این مراسم براساس این عقیده است که پس از واقعه عاشورا، شیری بر پیکر کشتگان آمده و بر آن‌ها زاری می‌کرده است. در این مراسم فردی لباس شیر پوشیده و به بازسازی آن واقعه می‌پردازد.
مستند «تباکی» در سال ۱۳۸۰ و به کارگردانی بهمن کیارستمی تولید شد. تباکی به معنای کسی است که در عزا حالت گریه به خود بگیرد و در روایتی از یکی از بزرگان آمده است که در عزای امام حسین (ع) هر کسی که بگریاند، بگرید و یا حالت گریه به خود بگیرد (تباکی) در بهشت جایگاه خواهد داشت. مستند «تباکی» درباره گروهی از مداحان است و در جریان یک سفر زیارتی و اجرای مداحی آن‌ها را دنبال می‌کند.
«وهوم» به کارگردانی مینا مشهدی مستندی است که به بررسی نمادهای عاشورایی و ریشه‌یابی پیشینه نقوش به کار رفته در حسینیه‌های شهر کهن نایین و ارتباط آن با نقوش باستانی ایران پرداخته است. «وهوم» در ادبیات شفاهی و در بین عامه مردم سرزمین گمشده‌ای نزدیک نائین است که در گذشته‌های دور یک سرزمین مقبول و مورد پسند بوده است اما در حال حاضر اثری از این سرزمین نیست. مستند «وهوم» یکی دیگر از تولیدات مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی است که در ۱۲ دقیقه تولید شده است.
مستند «پولکه، یک آیین مذهبی» به کارگردانی مجید صباغ بهروز از تولیدات مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی است که در سال ۱۳۸۱ تولید شد.
مراسم پولکه‌گردانی از آیین‌هایی‌ست که در روستای شیشوان از توابع عجب شیر آذربایجان شرقی اجرا می‌شود. در شب تاسوعا کودکان روستا مراسمی به نام کیچیک پولکه (مشعل کوچک) و بزرگ‌ترها در شب عاشورا مراسم اصلی را با نام بویوک پولکه (مشعل بزرگ) برگزار می‌کنند.
فیلم داستان عکاسی است که برای تحقیق از مراسم مذهبی «پولکه» وارد روستایی در منطقه آذربایجان می‌شود و همزمان دوربین از شروع تا پایان مراسم را به تصویر می‌کشد. در این مراسم یک مشعل اصلی بزرگ در وسط میدان اصلی و در جلوی مسجد اعظم روستا افروخته می‌شود تا مردم به گرد آن جمع شوند. عزاداران مانند وقتی که به زیر علم می‌روند یکی یکی به زیر این مشعل می‌روند و دو نفر دیگر نیز به دنبالش راه می‌افتند. یکی سطل آب را با خود می‌برد و دیگری آب را از سطل بر می‌دارد و بر آتش گردان می‌ریزد تا او را خنک کند. پولکه‌گردان با چرخاندن پولکه که زنجیری است با پارچه‌های انبوهی آغشته به نفت سیاه، او را دنبال می‌کند.
«اینجا خورشید می‌درخشد» یکی دیگر از مستندهایی است که در این لیست قرار می‌گیرد که الله‌کرم رضایی‌زاده آن را کارگردانی کرده و از تولیدات مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی به شمار می‌رود. این مستند ضمن نشان دادن مراسم محرم در قشم، آیین‌های نگهداری و استفاده از عَلم شمشیر گونه‌ای را که از دید آن مردم مقدس است، معرفی می‌کند.
مستند «نامیرا» مراسم تعزیه در شهرستان‌های یزد، مهریز، میبد، کاشان و نوش آباد را نشان می‌دهد که این مراسم مفصل با اسب و خیمه و خدم و حشم فراوان برگزار می‌شود. «نامیرا» که از محصولات مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی است را پناه‌برخدا رضایی کارگردانی کرده است.
گزارش از: مریم قربانی‌نیا؛ نویسنده و منتقد سینما
انتهای پیام/
نظر شما